Kościół z Bączala Dolnego, a właściwie dawny kościół pw. św. Mikołaja z Bączala Dolnego, to prawdziwa perełka wśród budownictwa drewnianego na terenie historycznej Małopolski.

Drewniany kościółek jest częstym motywem powielanym w malarstwie. Swoistą ciekawostką jest znaczek pocztowy, na którym jest owa świątynia. Poza tym, w jednym z kadrów serialu Ojciec Mateusz, emitowanego przez Telewizję Polską, pojawia się biblioteka z wiszącym na ścianie obrazem tego kościoła. Świątynia jest obecnie modnym miejscem udzielania sakramentu małżeństwa, a na początku tego roku, w kościele z Bączala i w jego najbliższym otoczeniu, studenci z Niemiec kręcili film – reportaż o II wojnie światowej.

Z kościołem silnie związana jest postać ks. Stanisława Kołodzieja, urodzonego w 1907 roku w Bączalu Górnym – męczennika za wiarę, zaliczonego do II grupy męczenników okresu II wojny światowej.

Obiekt powstał najprawdopodobniej w 1667 roku, dzięki fundacji Jana Łętowskiego – właściciela Bączala i okolicznych ziem. Istnieją pogłoski, iż kościół mógł powstać znacznie wcześniej, a rok 1667 był rokiem pierwszej gruntownej przebudowy.

Ten niezwykle cenny kościół do lat 70. XX wieku stał w miejscowości Bączal Dolny, na terenie powiatu jasielskiego. Warto jednak zaznaczyć, że od końca XVIII do połowy XIX wieku siedziba miejscowej parafii, jak i sama świątynia, znajdowały się w Bączalu Górnym. Ta rozbieżność wynika z faktu, że obydwa obiekty znajdują się w bezpośredniej granicy administracyjnej tych miejscowości.

Obecnie drewniana świątynia znajduje się w Muzeum Budownictwa Ludowego w Sanoku, stanowiąc jedną z głównych atrakcji. W Bączalu pozostała krypta, najprawdopodobniej z XIV lub XV wieku, na której stoi figura św. Mikołaja, wzniesiona dla upamiętnienia kościoła.

Sam kościół to budowla duża, orientowana tzn. z prezbiterium zwróconym ku wschodowi, wzniesiona przez lokalnych cieśli w tradycji gotyckiej z drewna jodłowego, ciosanego, na kamiennej masywnej podmurówce, w typie obronnym.

Świątynia posiada trójdzielną sylwetkę: zamknięte trójbocznie prezbiterium i nawę w konstrukcji zrębowej, zakrystię o wymiarach 5 metrów na 3 metry i skarbczyk oraz przyległą wieżę o konstrukcji słupowo-ramowej. Ściany wzmocnione są lisicami, dach jest jednokalenicowy, nad wieżą – namiotowy. Całość kościoła pokryta jest gontem, zarówno ściany, wieża, dachy oraz wieżyczka na sygnaturkę, która sygnalizowała zbliżającą się mszę świętą.

Obiekt w całości otoczony jest malowniczymi sobotami, które w ubiegłych wiekach służyły dla schronienia wiernych, którzy z racji rozległego terytorium parafii (obejmowała ona wówczas Opacie, Bączal Górny i Dolny, Jabłonicę i Lipnicę Górną) przybywali na niedzielną mszę niekiedy już w sobotę wieczorem lub w nocy.

Jak przystało dla kościołów wzniesionych w typie gotyckim oświetlenie zapewnia ciąg okien tylko z jednej strony – od południa.

Obiekt został remontowany przynajmniej dwukrotnie: w 1865 i 1974 roku. Wewnątrz kościoła zachowało się kompletne wyposażenie w stylu gotyckim i barkowym. Głównymi obiektami wartymi uwagi są: barokowy ołtarz główny z obrazem św. Walentego (niegdyś z obrazem św. Mikołaja – obraz ten pozostał w kościele parafialnym w Bączalu Dolny i znajduje się w jednym z ołtarzy bocznych), późnogotycka belka tęczowa z grupą ukrzyżowania z XVI wieku, malownicze ołtarze boczne, liczne obrazy świętych z XVI i XVII wieku, krzyż z bezwłosym Chrystusem, który wg. tradycji został ufundowany przez mieszkańców Biecza, przebywających na terenie bączalskiej parafii podczas masowym epidemii, które pustoszyły miasto. Jedna z nich, z którą utożsamiana jest fundacja krzyża, miała miejsce w 1572 roku.

Pięknie prezentują się: późnorenesansowa ambona z późniejszym baldachimem, zabytkowe organy przeniesione z kościoła w Święcanach, późnogotycka chrzcielnica ozdobiona w lilie heraldyczne, gotyckie portale, okucia drzwi i fragmenty pierwotnej polichromii zdobiącej wnętrze. Ciekawostką są tu relikwie świętych: papieża Symplicjusza i Walerego wkomponowane w architektoniczną obudowę ołtarza głównego oraz Wiktoryna w relikwiarzu ustawionym na ołtarzu Przemienienia Pańskiego.

Świątynia znajduje się na szlaku architektury drewnianej województwa podkarpackiego – trasa nr II, jako jeden z głównych eksponatów MBL w Sanoku.

Kościół jest jednym z najcenniejszych zabytków drewnianej architektury sakralnej południowo-wschodniej Polski i jednym z najświetniejszych przykładów małopolskiego kościoła drewnianego.

Na zakończenie dodam, że na teren Skansenu w Sanoku niedawno przeniesiony został kolejny obiekt z Jasielszczyzny – drewniany dwór ze Święcan, niedostępny jeszcze dla zwiedzających. Trwają w nim prace konserwatorskie.

Tomasz Bienias

 fot. galeria: Tomasz Bienias, Silar, Krzysztof Suszkiewicz, Dariusz Zając.

{gallery}galerie/kościół_Bączal{/gallery}