sobota, 9 listopada, 2024

Z kart historii I LO i kaplicy gimnazjalnej

0
Z kart historii I LO i kaplicy gimnazjalnej
Udostępnij:

I Liceum Ogólnokształcące im. Króla Stanisława Leszczyńskiego w Jaśle świętuje w bieżącym roku piękny jubileusz 150-lecia istnienia. Dzisiejsze I LO, założone pod zaborem austriackim jako gimnazjum dla chłopców, było świadkiem odzyskania przez Polskę niepodległości; przetrwało dwie wojny światowe, zmiany ustrojowe państwa i kilka reform oświaty. Od pierwszych dni działalności było i pozostaje do dziś dumą Jasła. Podobnie jak obchodząca 125-lecie istnienia kaplica gimnazjalna, czyli kościół pw. św. Stanisława BM, znany również jako „kościółek”.

Gimnazjum w Jaśle zostało założone – po 6 latach starań – w 1868 r. Ówczesny burmistrz Jasła Antoni Koralewski, pozyskawszy przychylność okolicznego ziemiaństwa oraz mieszkańców Dębowca, Kołaczyc, Brzostku i Żmigrodu, zdołał uzyskać zgodę władz austriackich na utworzenie miejskiego gimnazjum niższego. Zostało ono powołane dekretem nr 2021 Rady Szkolnej Krajowej z 18 lipca 1868 r.

Pierwsze ćwierćwiecze

Pierwszym dyrektorem gimnazjum został Andrzej Karpiński, a pierwszą siedzibą szkoły, działającej od września 1868 r., był stojący na jasielskim rynku budynek z figurą św. Floriana, późniejszy ratusz.

W 1875 r. gimnazjum stało się austriackim zakładem państwowym, a od września 1892 r. przeniosło się do nowego gmachu przy skrzyżowaniu ulic Czackiego i Mickiewicza. Obiekt ten zaprojektował w 1890 r. krakowski architekt Sławomir Odrzywolski, a budowy podjął się Romuald Stachurski. Uroczystość położenia i poświęcenia kamienia węgielnego pod szkołę odbyła się 18 kwietnia 1891 r., w obecności przedstawicieli władz miasta oraz gimnazjalistów i ich nauczycieli, natomiast uroczyste poświęcenie i oficjalne przekazanie do użytku funkcjonującej już placówki, miało miejsce w połowie września 1892 r. Wśród licznych, znakomitych gości gali znaleźli się m.in.: namiestnik hrabia Kazimierz Badeni i wiceprezydent Rady Szkolnej Krajowej dr Michał Bobrzyński oraz delegacje z sąsiednich miasteczek, budzące szczególne zainteresowanie ze względu na oryginalne, staropolskie stroje i jedwabne pasy. W czasie ceremonii przekazania kluczy ks. proboszcz Leon Sroczyński poświęcił budynek, a gdy wszyscy zebrali się w auli szkolnej, stanąwszy przed najważniejszą osobistością – hr. Kazimierzem Badenim, powiedział: – Idąc za wzorem naszych przodków, którzy każdą sprawę z Bogiem zaczynali, dokonałem poświęcenia gmachu, w którym ma być zasiewane ziarno moralności i wiedzy w sercach przyszłych pokoleń. Bóg, którego najwyższej łaski przy tym akcie poświęcenia wzywaliśmy, niech będzie opiekunem tego zakładu i niech sprawi, aby młodzież, która tutaj uczyć i wychowywać się będzie, wychowywała się Bogu na chwałę, a Ojczyźnie na pożytek.

Takie wychowanie stanie się podstawowym celem pracy dydaktyczno-wychowawczej szkoły, konsekwentnie realizowanym zarówno w latach zaborów, jak i w okresie międzywojennym. W jednym ze sprawozdań dyrekcji jasielskiego gimnazjum czytamy, że ideałem, do którego dąży zakład, jest człowiek zdrowy, dzielny i pogodny, świadomy swoich obowiązków wobec Boga, Ojczyzny i społeczeństwa, pracujący czynnie dla narodu, państwa i ludzkości.

Kaplica i bursa

Poczucie troski o religijno-moralne wychowanie kolejnych pokoleń przyczyniło się do postawienia w sąsiedztwie (w latach 1892 – 1893) kościoła gimnazjalnego. Inicjatorami jego budowy byli: dyrektor szkoły Klemens Sienkiewicz, jego żona Hermina oraz grono nauczycielskie. Kościół miał powstać ze składek obywateli Jasła i okolicy. Zawiązał się więc komitet budowy, a prof. Józef Sękowicz ułożył odezwę, w której apelował o wsparcie podjętego dzieła i ofiarność. Na prośbę odpowiedziała Gmina Jasło, miejscowi włościanie oraz ofiarodawcy indywidualni. Zbieranie funduszy na budowę było również celem zabaw fantowych i przedstawień teatralnych urządzanych przez komitet.

W początkach XX w. władze szkolne rozpoczęły starania o wybudowanie bursy gimnazjalnej. Powstała ona na specjalnie w tym celu zakupionej parceli przy ul. Na Młynek. Budowa trwała około półtora roku. Nowy obiekt – pod koniec 1912 r., po dziękczynnym nabożeństwie w kaplicy gimnazjalnej – poświęcił (podobnie, jak wcześniej kamień węgielny) ks. Aleksander Kwieciński. W bursie nazwanej imieniem Adama Mickiewicza, a utrzymywanej przez Wydział Towarzystwa Opieki nad Młodzieżą Gimnazjalną w Jaśle, w roku szkolnym 1912/13 mieszkało 40 uczniów.

DSC02523

W drodze do niepodległości

Osobną kartę w dziejach jasielskiego gimnazjum stanowi działalność i walka niepodległościowa profesorów i uczniów w latach 1869 – 1920. Młodzież zakładała tajne organizacje, takie jak Związek Żuławów, Orzeł Biały, Liga Narodowa czy Organizacja Narodowa.

Wybuch I wojny światowej (28 lipca 1914 r.) zastał większość nauczycieli i uczniów poza Jasłem. Część młodzieży została wcielona do armii austriackiej. Uczniowie zwolnieni przez władze austriackie od służby wojskowej oraz ci, którzy nie osiągnęli jeszcze wieku poborowego zaciągali się do legionów. Za pomyślność uczniów powołanych pod broń odprawiane były msze święte. W roku szkolnym 1916/17 w szeregi walczących wstąpiło 41 uczniów, a w następnym – 38 uczniów. Ówczesne sprawozdania gimnazjalne podają wykazy uczniów, którzy polegli na polach bitew lub zmarli wskutek trudów wojennych. Ogółem w latach 1914 – 1918 służbę wojskową pełniło 262 uczniów, 16 profesorów i 2 woźnych. Z tej liczby poległo 30 uczniów, zaginęło 3. Wielu zostało odznaczonych.

Zakończenie I wojny światowej i odzyskanie niepodległości witane było entuzjastycznie przez społeczeństwo Jasła. W ostatnich dniach października 1918 r. młodzież gimnazjalna zrywała i niszczyła symbole austriackie z budynków i instytucji miejskich. Usunęła też litery „c.k.” (skrót od: cesarsko-królewskie – przyp. red.) z budynku gimnazjalnego. Ogłoszenie wolnej zjednoczonej Polski gimnazjum uczciło 13 listopada 1918 r. uroczystym nabożeństwem w swojej kaplicy i porankiem w sali „Sokoła”. Ówczesny dyrektor Kazimierz Midowicz wezwał młodzież do rzetelnej nauki, wskazując równocześnie na jej obowiązki w powstającym z gruzów państwie. Zachęcił też wychowanków gimnazjum do subskrybowania pożyczki na odbudowę kraju, co dało pomyślne wyniki. 18 grudnia 1918 r. kwota subskrybowana przez młodzież wynosiła 8 323 korony. W 1919 r. gimnazjum jasielskie zmieniło oficjalnie nazwę na Państwowe Gimnazjum im. Króla Stanisława Leszczyńskiego w Jaśle.

Okres międzywojenny

Odzyskanie przez Polskę niepodległości nie było równoznaczne ze stabilizacją i pokojem na granicach. Losy młodzieży jasielskiego gimnazjum splatają się z walkami o wschodnią granicę państwa. Podczas wojny polsko-rosyjskiej 1920 r., w bitwie pod Firlejówką zginął profesor jasielskiego gimnazjum Roman Saphier wraz z wychowankami. Upamiętnia ich tablica w przedsionku kościoła św. Stanisława BM w Jaśle.

W okresie międzywojennym społeczność gimnazjalna uroczyście obchodziła rocznice wielkich wydarzeń historycznych i pielęgnowała pamięć bohaterów. 9 października 1932 r. cała szkoła wzięła udział w uroczystościach odsłonięcia tablicy na budynku przy skrzyżowaniu ulic 3 Maja i Czackiego, upamiętniającej wymarsz Jasielskiego Oddziału Związku Strzeleckiego na bój o niepodległość Polski w 1914 r. Była na niej m.in. podobizna Józefa Piłsudskiego. Co roku szczególnie uroczyście świętowano rocznicę Konstytucji 3 Maja, która stawała się wspaniałą okazją do manifestowania narodowego ducha polskiego i miłości do Najświętszej Maryi Panny Królowej Polski. Także obchody rocznicy odzyskania niepodległości 11 listopada łączono zawsze z dziękczynnym nabożeństwem odprawianym w kaplicy gimnazjalnej.

Reforma szkół średnich w Polsce, przeprowadzona w 1935 r., wprowadziła duże zmiany w strukturze organizacyjnej jasielskiego gimnazjum. Ośmioklasowe gimnazjum zamieniono na 4-letnie gimnazjum i 2-letnie liceum, mające 2 kierunki do wyboru: humanistyczny i matematyczno-fizyczny. Szkole nadano nazwę: Państwowe Gimnazjum i Liceum im. Króla Stanisława Leszczyńskiego. W tej formie przetrwała do 1939 r.

II wojna światowa

Wybuch II wojny światowej 1 września 1939 r. przerwał rytm życia szkoły. 8 września Niemcy zajęli Jasło. W budynku gimnazjalnym zakwaterowano niemiecką komendę. W październiku 1939 r. najeźdźcy rozpoczęli rabunek znakomicie wyposażonych gabinetów szkolnych: biologicznego, fizycznego, chemicznego i geograficznego, a także sprzętu sportowego oraz warsztatów stolarskiego i ślusarskiego, wywożąc co wartościowsze przedmioty do Niemiec. Zdewastowali też bibliotekę nauczycielską i uczniowską. Książki palono na dziedzińcu szkolnym. Część księgozbioru udało się uratować, jako pomoc naukową dla szkoły zawodowej. Ostatecznie jednak one również nie przetrwały okupacji. Zostały zniszczone przez okupanta podczas wysiedlania i wyburzania Jasła w 1944 r. Niemcy wysadzili w powietrze gmach gimnazjum, a bursę i kaplicę gimnazjalną spalili. Ocalała jedynie sala gimnastyczna, stanowiąca w pierwszych latach powojennych ośrodek życia kulturalnego Jasła.

Dla wychowanków jasielskiego gimnazjum II wojna światowa była praktycznym sprawdzianem wierności ideałom, które przyswajali sobie jako uczniowie w szkole i w kaplicy gimnazjalnej. Ten najcięższy egzamin zdali celująco, walcząc w wojnie obronnej Polski w 1939 r., w partyzantce oraz w różnych armiach na prawie wszystkich frontach II wojny. Absolwenci jasielskiego gimnazjum byli wśród najwybitniejszych oficerów II Rzeczypospolitej; toczyli boje niemal na całym świecie: w powietrzu, na lądzie i morzach; umierali w obozach koncentracyjnych, więzieniach i innych miejscach kaźni; byli traceni w egzekucjach na polskiej i obcej ziemi, w każdej sytuacji dając dowód wielkiego umiłowania Ojczyzny.

W szczególny sposób zginęło dwóch wychowanków gimnazjum: Tadeusz Klimecki (bohater walk w I wojnie światowej, podporucznik 57 pp, odznaczony Srebrnym Medalem I kl.) i Andrzej Marecki. Obaj ponieśli śmierć wraz z gen. Władysławem Sikorskim w katastrofie lotniczej 4 lipca 1943 r. w pobliżu Gibraltaru.

Wśród ofiar Katynia byli: Michał Burbelka, Leszek Gabryszewski, Samuel Goldstein, Aleksander Irzyński, Marian Kadlec, Tadeusz Karakiewicz, Kazimierz Krupa, Andrzej Mika, Edmund Młodecki, Antoni Mołodecki, Antoni Nowak, Jan Sarna, Władysław Szuba, Roman Trybulski i Zdzisław Antoni Wiśniewski, a w nieznanych okolicznościach w ZSRR (Związek Socjalistycznych Republik Radzieckich – przyp. red.) zginęli: Jan Michniak, Franciszek Mikosz, Józef Ryndak i Stanisław Sołtysik.

Wychowankowie gimnazjum w Jaśle znaleźli się również wśród ofiar akcji zagłady polskiej inteligencji. W wyniku prowadzonych przez Niemców działań eksterminacyjnych zginęli m.in.: prof. dr Stanisław Pigoń, wykładowca Uniwersytetu Jagiellońskiego, aresztowany 6 listopada 1939 r., który podzielił los swoich towarzyszy, więźniów obozu w Sachsenhausen oraz wybitny geograf prof. dr Stanisław Pawłowski, więzień fortu VII w Poznaniu, rozstrzelany 6 stycznia 1940 r.

Nazwiska wychowanków gimnazjum jasielskiego poległych i zamordowanych w latach II wojny światowej widnieją na tablicy pamiątkowej w bocznej nawie „kościółka”.

Czas odbudowy

W styczniu 1945 r. doszczętnie zniszczone Jasło zaczęło – powoli i z wielkim trudem – wracać do życia. Zajęcia lekcyjne w Gimnazjum i Liceum im. Króla Stanisława Leszczyńskiego rozpoczęły się już w lutym, ale nie w zburzonej szkole, tylko w budynku administracyjnym Rafinerii Nafty w Niegłowicach. Pierwsze posiedzenie rady pedagogicznej odbyło się 5 kwietnia 1945 r., pod przewodnictwem kierownika zakładu Leona Króla z udziałem 12 osób. W listopadzie 1945 liceum zostało przeniesione z Niegłowic do dwu odremontowanych szkół podstawowych, a następnie do gmachu Szkoły Podstawowej im. Romualda Traugutta, gdzie funkcjonowało aż do wybudowania własnej siedziby w 1962 r.

Spośród zrujnowanych świątyń, jedynie kaplica gimnazjalna była w stanie dającym nadzieję na szybkie przywrócenie funkcji liturgicznych. Jej odbudową zajęła się parafia jasielska, finansując inwestycję z własnych środków oraz z subwencji na odbudowę miasta. Pod koniec września 1945 r. zakończono prace restauracyjne, postawiono 3 prowizoryczne ołtarze, a „kościółek” przejął funkcję parafii. Pełnił ją do czasu odbudowy kościoła farnego w 1949 r. Później stał się kościołem filialnym parafii farnej.

Rektorat nad kaplicą powierzono ks. Aleksandrowi Gotfrydowi, który pełnił tę funkcję do 1961 r. Kontynuował on remont (szczególnie intensywny w roku 1953), pokrywając wydatki pieniędzmi z ofiar wiernych.

Laicyzacja szkoły

W pierwszych latach powojennych w szkole panowała swoboda religijna. W salach lekcyjnych wisiały krzyże. Nauka zaczynała się i kończyła modlitwą. Na czas rekolekcji wielkopostnych młodzież dostawała wolne od nauki. Rok szkolny zaczynał się i kończył uroczystym nabożeństwem. W kaplicy gimnazjalnej odprawiana była msza św. dla licealistów. Kolumny młodzieży szły na nią z placu przed szkołą ulicami Asnyka i Mickiewicza. W czasie ważniejszych świąt kościelnych i państwowych w mszach św. uczestniczyły poczty sztandarowe szkoły i harcerstwa. Zwyczaj ten był praktykowany do 1949 r., tj. do czasowego zamknięcia kościoła przez miejscowe władze.

W 1948 r. przeprowadzono reformę szkolną. Wprowadzono 4-letni okres nauczania (klasy VIII-XI), a szkoła zmieniła nazwę na Państwową Koedukacyjną Szkołę Ogólnokształcącą stopnia Licealnego im. Króla Stanisława Leszczyńskiego w Jaśle. Od 1 września 1952 liceum przemianowano na szkołę Towarzystwa Przyjaciół Dzieci, co było równoznaczne z usunięciem religii z programu i podjęciem wielkiej ofensywy ateizacji młodzieży. Nauczanie religii w szkole trwało do końca roku szkolnego 1951/52. Później przeniesiono je do kościoła parafialnego, gdzie katechezy prowadzili wikariusze.

W 1952 r. aktywiści komunistyczni usunęli z sal lekcyjnych krzyże. Młodzieży zabroniono odmawiania modlitwy przed i po nauce. Jasielska szkoła średnia wraz z całą polską oświatą, przeżywała czas ideologizacji komunistycznej i programowej ateizacji. By odciągnąć młodzież od uczestniczenia we mszy św. niedzielnej, w szkole organizowano tzw. ogniska, sprowadzające się najczęściej do zabaw tanecznych. Do prowadzenia akcji ateizacji dyrektor szkoły zobowiązał wszystkich nauczycieli, nawet tych od wychowania fizycznego. Narzucony odgórnie program rugowania wiary z wychowania młodzieży nie przyniósł jednak oczekiwanych rezultatów.

W 1959 r. Państwowa Koedukacyjna Szkoła Ogólnokształcąca stopnia Licealnego im. Króla Stanisława Leszczyńskiego w Jaśle otrzymała nazwę Liceum Ogólnokształcące im. Króla Stanisława Leszczyńskiego w Jaśle.

Nowy budynek w starym miejscu

W 1957 r. rozpoczęto starania o budowę nowego gmachu. W 1958 r. zapadła decyzja o lokalizacji projektowanej szkoły na miejscu dawnego gimnazjum na rogu ulic Czackiego i Mickiewicza. Budowa trwała od 1960 do 1962 roku. Postępowała sprawnie dzięki staraniom Komitetu Budowy Liceum z ówczesnym dyrektorem Janem Lisowskim na czele. Gmach wyposażono w gabinety, pracownie, klasopracownie, a zakład w 1967 r. stał się szkołą wiodącą w dziedzinie doskonalenia metod pracy i stosowania eksperymentów dydaktycznych.

W 1968 r., kolejna reforma oświaty wprowadziła dwustopniowy system szkolnictwa (klasy licealne I – IV).

Wierni zasadom bez względu na cenę

Po II wojnie społeczeństwo jasielskie, a szczególnie młodzież gimnazjalna stawiła opór komunistycznemu zniewoleniu. Najdobitniejszym tego przykładem jest trzykrotne wysadzanie przez ucznia gimnazjum Stanisława Glenia pomnika Armii Czerwonej w Parku Miejskim w Jaśle, jako symbolu zniewolenia. W 1946 r. kilkumiesięcznym więzieniem represjonowana była grupa uczniów jasielskiego gimnazjum: Stanisław Gleń, Franciszek Gorgosz, Władysław Szwaja, Jan Majsterkiewicz i Ludwik Gowin. Wśród śmiertelnych ofiar terroru lat powojennych byli trzej wychowankowie gimnazjum i liceum w Jaśle: Kazimierz Człowiekowski, Władysław Rosół i Marcin Wątroba. Ich nazwiska zostały po raz pierwszy wymienione publicznie na apelu poległych podczas jubileuszu Gimnazjum i LO oraz kaplicy gimnazjalnej 27 czerwca 1993 r.

Wielkie ożywienie patriotyczne w jasielskim liceum nastąpiło w latach 80. XX w. Było związane z powstaniem i działalnością Niezależnego Samorządnego Związku Zawodowego „Solidarność”. Po wprowadzeniu stanu wojennego, w szkole praktykowano tzw. cichy opór. Za kolportaż ulotek 13 grudnia 1981 r. wyrok pozbawienia wolności w zawieszeniu i nadzór kuratora sądowego otrzymała licealistka Krystyna Osika. W drugiej połowie lat 80. XX w. w jasielskim liceum można było zdobyć przywożoną potajemnie z Krakowa przez studentów podziemną prasę i nielegalne wydawnictwa, zwłaszcza „Pawia” („PWA” – „Przegląd Wiadomości Agencyjnych”).

Ważną rolę spełniał w tym czasie „kościółek”. Począwszy od 13 czerwca 1982 r., co miesiąc, w dniu przypominającym wprowadzenie stanu wojennego – odprawiana tu była msza św. w intencji Ojczyzny. Wystawiono tu też skarbonkę na ofiary dla osób w trudnej sytuacji życiowej. Dużą pomoc finansową dla więźniów i internowanych organizował proboszcz parafii ks. Stanisław Kołtak.

Nauczanie religii odbywało się w salkach katechetycznych na plebanii parafii św. Stanisława przy ul. Krasińskiego. Katechezy prowadził ks. dr Stanisław Marczak.

Kolejne zmiany

Od 1982 do 1999 r. dyrektorem liceum był Juliusz Jankisz. Za jego kadencji do LO uczęszczali i zdawali maturę niepełnosprawni, w tym niewidomi, co stanowiło ewenement szkoły.

Wielkim historycznym wydarzeniem było powstanie wolnej Polski w 1989 r. Na budynku szkoły ponownie pojawiło się godło w koronie. Środowisko szkolne z radością przyjęło powrót – od 1 września 1990 r. – nauki religii do szkoły. Prowadził ją ks. dr Stanisław Marczak, współtwórca jasielskiej „Solidarności”, a od 1991 r. również ks. Piotr Kuźniar. Wówczas to – 30 lat po wybudowaniu – liceum zostało poświęcone przez ks. dziekana Stanisława Kołtaka. Uroczystość odbyła się 16 maja 1991 r., podczas sesji popularnonaukowej, zorganizowanej w szkole z okazji IV pielgrzymki Ojca Świętego Jana Pawła II do Ojczyzny.

W roku 1998 szkoła zmieniła nazwę na I Liceum Ogólnokształcące im. Króla Stanisława Leszczyńskiego w Jaśle.

Szkoła i kaplica: od zawsze razem

Od początku swojego istnienia kaplica gimnazjalna spełniała niezwykle ważną rolę w kształtowaniu postaw moralnych opartych o chrześcijańskie zasady życia. Tu dojrzewały patriotyczne postawy młodzieży, których kuźnią było pobliskie gimnazjum.

Również obecnie liceum utrzymuje więź z kościołem św. Stanisława, z którym przez dziesiątki lat stanowiło jeden organizm kształtujący cechy osobowości wielu pokoleń młodzieży. Katecheci z parafii św. Stanisława uczą religii w liceum, a licealiści codziennie wstępują do kościoła przed i po zajęciach szkolnych. Tu odprawiane są msze św. na rozpoczęcie i zakończenie roku szkolnego oraz odbywają się rekolekcje wielkopostne dla uczniów. Wszystkie zjazdy koleżeńskie absolwentów szkoły rozpoczynają się od mszy św. sprawowanej w „kościółku” w ich intencji. Założony w 2006 r. z inicjatywy ks. Andrzeja Sroki chór licealny „Soli Deo” – już pod inną dyrekcją – wzbogaca niektóre uroczystości religijne pieśniami kościelnymi, które ma w swoim repertuarze.

Jest jeszcze jedna istotna forma więzi kościoła i szkoły. Święty Stanisław Biskup Męczennik jest wspólnym ich patronem. Choć szkoła otrzymała imię króla Stanisława Leszczyńskiego, otoczona jest duchowym patronatem św. Stanisława BM, którego podobizna znajduje się na rewersie dawnego sztandaru szkolnego ufundowanego przez Komitet Rodzicielski w 1930 r. Sztandar ten brał udział we wszystkich uroczystościach państwowych i szkolnych oraz uczestniczył w ważniejszych nabożeństwach, w tym szczególnie w święto duchowego patrona szkoły św. Stanisława BM.

Dziś dyrektorką szkoły jest Barbara Wierdak-Cyboroń, która w 2014 r. zastąpiła na tym stanowisku Zbigniewa Waszkiela. Proboszczem parafii św. Stanisława BM jest ks. Tadeusz Paszek.

Skomplikowana była droga, którą kroczyło jasielskie gimnazjum i liceum w swej 150-letniej historii. Trudne chwile przeżywała również kaplica gimnazjalna, powołana do życia, by wesprzeć szkołę w kształtowaniu szlachetnych postaw młodzieży. Razem przetrwały lata zaborów, dwu wojen światowych i czasy zniewolenia komunistycznego.

Dziś możemy być dumni z osiągnięć Szkoły i winniśmy pozostawać wierni idei służby „Bogu na chwałę a Ojczyźnie na pożytek”.

Zdzisław Świstak