Zabytkowy kościół z XVIII wieku, stare drewniane domy, pamiętające początki XX wieku, rękopisy dokumentów z XVIII wieku to przykłady zabytków jakie możemy obaczyć w miejscowości Załęże. Położona zaledwie 12 km od Jasła wioska ma też wiele innych atrakcji, z których dumni są jej mieszkańcy.

Nazwa wsi jest pochodzenia topograficznego – za Łęgiem, czyli w zakolu rzeka (Wisłoka). Osada istniała już w XI wieku, w okresie wczesnego średniowiecza (XII-XIV w.) na tym terenie intensywnie rozwinęło się osadnictwo. Dawniej Załęże było grodem, z czasem przekształciło się w osiedle wiejskie. Załęża nie omijały wojny, bunty chłopskie, klęski żywiołowe, epidemie, powodzie i pożary. W czasie pożaru w 1753 roku spłonął drewniany, przedkazimierzowski kościół. W drugiej połowie XIX wieku zaczął rozwijać się przemysł naftowy. Na przełomie XIX i XX wieku była tu szkoła, karczma, prężnie działające kółko rolnicze, czytelnia parafialna. Wielu mieszkańców pracowało w kopalniach nafty, a nawet wyjeżdżali na wiercenia do Rumunii i za Ocean.

We wsi, zwłaszcza w jej centralnej części zachowały się drewniane domy pochodzące z początku XX wieku i z okresu międzywojennego, ustawione w charakterystyczny sposób bokami do drogi. Mijając wieś i okolice wokół niej, natkniemy się także na kilka ciekawych kapliczek i krzyży. Kiedyś pejzaż Załęża zdobiły także drewniane młyny i tzw. kiwaki wiertnicze, jako w pobliżu czynnych było kilka kopalni ropy naftowej. Dziś wieś rozbudowała się, jest tu szkoła, dom ludowy, remiza strażacka. Życie zwłaszcza latem skupia się w pobliżu rzeki i kąpieliska, a także przerzuconego przez nią metalowego mostu, zwanego „ławą”. W pobliżu rzeki jest boisko do gry w piłkę nożną, siatkową, koszykówkę, a także kort tenisowy. Nie tylko w zakolu rzeki znajdziemy wiele miejsc spacerowych, lasków, zagajników. Wchodząc na pobliskie wzgórza i pagórki, można podziwiać melancholijne szczyty Beskidu Niskiego. Wytchnienia we wsi szukają przyjezdni letnicy, goście. Przez Załęże wiodą m.in. trasy rowerowe. Popularnością cieszą się także rajdy samochodów terenowych, organizowane cyklicznie latem.

Załęże może poszczycić się okazałymi budowlami sakralnymi. Przede wszystkim pięknym zabytkiem: drewnianym kościołem z XVIII wieku, którego wystrój wnętrz pochodzi z XVIII i XIX wieku. Piękną polichromię wnętrza świątyni odnowiono w 1883 r. pod kierunkiem ucznia Jana Matejki. Kościół znajduje się na szlaku podkarpackiej architektury drewnianej (podobnie, jak położony kilka kilometrów dalej kościół w Osieku Jasielskim).

Na uwagę zasługuje także nowy kościół konsekrowany w roku milenijnym 2000, wokół którego skupione jest dzisiaj życie parafii. Jest urokliwie ozdobiony rzeźbami autorstwa pana Antoniego Bolka, artysty z Załęża, który wyrzeźbił ołtarz główny (Ukrzyżowany Jezus w otoczeniu czterech ewangelistów, a po bokach św. biskup Józef Sebastian Pelczar i bł. Jan Paweł II), a także drogę krzyżową, która zdobi ściany boczne. Od niedawna parafia Załęże czci relikwie bł. Jana Pawła II, które zostały intronizowane właśnie w kościele parafialnym w październiku 2012. W kościele znajdują się także cenne dla mieszkańców obrazy Matki Boskiej i św. Jana Chrzciciela.

Do wyjątkowych zabytków należą także rękopisy dokumentów urzędowych z XVIII i z XIX wieku. Dekret królewski i akty urzędowe są cennym świadectwem czasów naszych pradziadów. Ilustrują relacje, jakie panowały między mieszkańcami Załęża i okolicznych wiosek, a właścicielami ziemskimi w czasach, gdy wsie stanowiły własność królewską. Są także źródłem informacji o ramach prawnych i urzędowych, które organizowały życie. Odnalezione przypadkowo na strychu przez jednego z mieszkańców, zostały poddane gruntownej konserwacji i znajdują się w posiadaniu OSP Załęże.

W Załężu działa kilka organizacji społecznych, m.in. Koło Gospodyń Wiejskich, Katolickie Stowarzyszenie Młodzieży, Akcja Katolicka, a także Ochotnicza Straż Pożarna. Dzięki skrupulatnie prowadzonej niegdyś kronice OSP, możemy prześledzić losy nie tylko działalności OSP, ale także perypetie całego Załęża i jej mieszkańców, na których tle rozgrywały się nierzadko ważne wydarzenia dla naszego kraju.

Marcin Hałat

{gallery}galerie/załęże{/gallery}